پاسخی فناورانه به یک مطالبه مردمی

طی سالیان اخیر افزایش جمعیت در شهرستان تالش و ورود مسافران منجر به افزایش مصرف و در نتیجه افزایش تولید پسماندهای جامد شهری گردیده است. این موضوع موجب تشدید معضلات بهداشتی و زیست‌محیطی گردیده است که در صورت عدم مدیریت صحیح، منجر به بحران‌های اجتماعی بزرگی خواهد شد. شیرابه خطرناک حاصل از عدم مدیریت صحیح پسماندهای شهری به آب، خاک، اکوسیستم و سلامتی انسان‌ها آسیب وارد نموده و هر روز شاهد وخیم‌تر شدن شرایط و وارد شدن لطمات بیشتر به محیط زیست، تالاب‌ها، دریا و رودخانه‌ها هستیم و قدر مسلم هر چقدر دیرتر اقدام به اصلاح شرایط موجود گردد، هزینه‌های بیشتری نیز باید پرداخت گردد.
طی سالیان گذشته برای مدیریت پسماندهای شهر تالش، روش تولید کمپوست از پسماندهای مخلوط شهری انتخاب گردیده است و برای احداث و راه‌اندازی کارخانه تولید کمپوست نیز زمینی به مساحت سه هکتار اختصاص داده شده است. تولید کمپوست از پسماندهای مخلوط شهری یکی از راهبردهای مدیریت مواد زائد جامد شهری است که با هدف کاهش حجم و وزن موادی که باید دفع شود، کاهش انتشار بو و شیرابه، بازیافت مواد و کاهش هزینه‌های احتمالی دفن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
با این وجود، مردم ساکن در اطراف کارخانه کمپوست نگرانی‌هایی از بابت احداث کارخانه و آلودگی‌های زیست‌محیطی بعد از آن دارند. لذا، نگرانی‌های مردم با مسئولین ذیربط مطرح گردید و این مطالبه بحق مردم پیگیری و با متخصصان امر مشورت شد و حل علمی این مسئله اساسی تالش در اولویت قرار گرفت. این موضوع از طریق سازمان برنامه و بوجه، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت نیرو پیگیری شد و در نتیجه، صدای مردم شنیده شد. نتیجه پیگیری این مطالبه بحق مردم تالش، جایگزین شدن روش فعلی مدیریت پسماند با یک فناوری به روز دنیا می‌باشد.
شایان ذکر است روش‌های متنوعی برای تثبیت و بی‌خطرسازی پسماندهای آلی وجود دارد. یکی از بهترین فناوری‌های مدیریت و تبدیل پسماند به انرژی که بیشترین رشد از نظر ظرفیت نصب‌شده در دنیا طی سالیان اخیر را دارا می‌باشد، فرایند هضم بی‌هوازی است. هضم بی‌هوازی به فرایند تخمیر مواد آلی در غیاب اکسیژن و در دما، غلظت مناسب و اختلاط مواد آلی اطلاق می‌گردد. حدود هجده هزار واحد هاضم در سراسر اروپا در حال فعالیت و تولید برق و حرارت و گاز می‌باشند که برخی از آنها دقیقاً در مرکز شهر مستقر هستند.
به منظور مدیریت کل پسماندهای شهرستان تالش، پیشنهاد گردید احداث و راه‌اندازی تأسیسات پردازش و تبدیل پسماند به انرژی با بهره‌گیری از فناوری هضم بی‌هوازی به ظرفیت ۲۵۰ تن با هدف تولید بیوگاز، برق، حرارت و کود مرغوب در دستور کار قرار گیرد. هزینه اجرای این طرح بزرگ ملی حدود ۴۰۰ میلیارد تومان براورد می‌گردد که دستگاه‌های ذیربط قول همکاری جهت تأمین منابع مالی مورد نیاز و اجرای طرح را داده‌اند.

معضلات زیست‌محیطی طرح احداث کارخانه کمپوست

تولید کمپوست از پسماند مخلوط شهری به زمین وسیعی زیادی نیاز دارد و احتمال نفوذ شیرابه به آب‌های زیرزمینی، مخاطرات بهداشتی برای شاغلان کارخانه و ساکنین اطراف، انتشار بوی نامطبوع در منطقه، آلودگی صوتی، انتشار گرد و غبار تولیدی در جهت بادهای غالب و آلودگی محصولات کشاورزی وجود دارد. وجود سموم آلی و معدنی، پسماندهای پزشکی و صنعتی، وجود سنگریزه، شیشه، پلاستیک، غلظت بالای فلزات سنگین در کمپوست تولیدشده از مهمترین معایب تولید کمپوست مخلوط می‌باشد و اگر به خوبی مدیریت نشود میزان آلایندگی کمپوست‌ها گاهی چند برابر کود شمیایی خواهد بود. در هنگام تولید کمپوست گاهی دمای داخل توده کمپوست به حدود ۹۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد که همین مسأله احتمال آتش‌سوزی در واحدها و احتراق خود بخودی را افزایش می‌دهد. همچنین، پخش زباله در کارخانه کمپوست از دیدگاه زیبایی‌شناختی باعث شکایت ساکنان منطقه خواهد شد. علاوه بر این، بیوگاز تولیدشده در فضای باز علاوه بر تولید بوی نامطبوع، ممکن است موجب بروز آتش‌سوزی گردد که دلیل آن وجود متان و ترکیبات آلی فرار سمی به محیط اطراف می‌باشد.
مزایای هاضم بی‌هوازی
از مزایای این سیستم علاوه بر تولید انرژی و کود ارزان قیمت در مقایسه با سایر سیستم‌ها، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
توسعه یک سیستم مدیریت زباله پاک و سالم به لحاظ بهداشتی، کنترل بو و کنترل آلودگی حاصل از زباله‌ها و پسماندها، کنترل ویروس‌ها و باکتری‌های بیماری‌زا (پاتوژن‌ها)، استفاده از پسماندهای آلی برای تولید انرژی، کاهش صدا، حل معضلات زباله‌های شهری و لجن‌ها و پسماندهای خشک، کنترل کامل شیرابه و بیوگاز تولیدشده و عدم ایجاد مشکلات زیست‌محیطی.
احداث تأسیسات پردازش و تبدیل پسماند به انرژی با کمک فناوری هضم بیهوازی همچنین می‌تواند مزایای اقتصادی دیگر از جمله تولید و فروش بیوگاز به عنوان منبع تولید برق و حرارت، تولید و فروش فیبر و کود مایع، بهبود بهره‌وری تولید محصولات کشاورزی، ایجاد یک محیط زندگی پاک و اشتغال‌زائی را به همراه داشته باشد و باعث ایجاد شغل برای حدود ۲۰۰ نفر از ساکنین منطقه به طور مستقیم گردد. با احداث این تأسیسات می‌توان تالش را به عنوان الگوی مدیریت پسماند کشور معرفی نمود و با مدیریت کل پسماندهای شهرستان دیگر شاهد معضلات زیست‌محیطی نبود. با احداث تأسیسات پردازش و تبدیل پسماند به انرژی، به‌روزترین فناوری مدیریت پسماند دنیا در شهر تالش راه‌اندازی می‌گردد و مسئله پسماند، که نیاز به گسترش فرهنگ تفکیک از مبدا نیز دارد و معضلات سلامتی مختلفی ایجاد کرده، حل خواهد شد. علاوه بر این، پسماند فعلی شهرستان نیز به بهترین طریق ممکن مدیریت و راهبری شده و رضایت عمومی حاصل می‌گردد و این نحوه مدیریت پسماند الگویی در کشور عزیزمان خواهد گردید و این مهم جز با حمایت و پشتیبانی مسئولان و همیاری و فرهنگ‌سازی و تفکیک از مبدا توسط شهروندان گرامی میسر نخواهد شد و به امید اینکه تالش، اولین شهر سبز ایران گردد.
ابوعلی گلزاری
فوق دکتری مهندسی محیط زیست، مدیریت پسماند، دانشگاه تهران