به گزارش صریح خبر اخیرا بیماری بلایت یا بلای زرد خیلی از درختان شمشاد سبز گیلان  را از بین برده و در غفلت مسولین ذیربط فراگیر شده است .

در ذیل مقاله ای در این راستا توسط مهندس بهروز کرمدوست ، مدیر تحقیقات ونواوری شرکت سهامی جنگل شفارود تنظیم شده است :

مقدمه :

گونه شمشاد  با نام علمی    Buxus-hyrcana  از تیره Buxaceae   یکی از گونه های نادر و همیشه سبز جنگلهای گیلان ، درختی گرما دوست و سایه پسند بوده وطالب آب و هوای بحری بومی ناحیه رویشی خزری میباشد نام علمی آن از واژه یونانی pychnos به معنای انبوه گرفته شده و آن به دلیل تراکم و فشردگی چوب می باشد بهترین رویشگاه آن در ارتفاع ۲۰ تا ۴۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد ولی تا ارتفاع ۱۲۰۰ متری نیز مشاهده شده است – درختان شمشاد اکثراً به صورت متراکم و انبوه بیشتر به صورت خالص مشاهده می شوند انبوهی شمشاد گاه به حدی است که عبور و مرور را مشکل ساخته و پناهگاه خوبی نیز برای حیات وحش ایجاد می کند و این مکانها محل امنی برای زندگی و زادوولد جانوران و پرندگان محسوب می شوند که در صورت ار بین رفتن این درختان همیشه سبز ، حیات جانوران نیز به خطر می افتد با توجه به تغییرات آب وهوای ایجاد شده  طی سالهای اخیر ، این گونه موقعیت حساسی در اکوسیستم جنگلهای گیلان پیدا کرده به طوری که می توان از آن به عنوان گونه در معرض تهدید یاد نمود آسیب پذیر بودن این گونه و تخریب در ارتفاعات پایین و همچنین ناسازگاری با ارتفاع بالاتر شمشاد را با محدودیت رویشگاهی مواجه ساخته و به همین لحاظ اهمیت حفاظت و حمایت از این گونه را دو چندان می کند . 

زیست شناسی (بیولوژی بیماری)  :

این بیماری از سال ۸۹ به جان رویشگاههای شمشاد گیلان افتاده است . رویشگاههای شمشاد جنگلهای آستارا و تالش نخستین میزبان این بیماری بوده اند ، مهمان ناخوانده ای که از ترکیه و آذربایجان وارد کشورمان شده است – بلایت در طول سه سال به تدریج از طریق باد و باران حیوانات ، انسان – دام ، حرکت ماشین ها و   پرندگان و حشرات در نوار شمالی جنگلهای گیلان گسترش یافته به طوریکه رد و پای آن در جنگلهای مازندران و گلستان هم دیده شده است بیماری بلایت یا آتشک در شمشاد Box wood Blight از جمله بیماریهای مخرب و بسیار خطرناکی است که طی سالهای اخیر در بسیاری از کشور های اروپایی – امریکایی و آسیایی و اخیراًدر ایران روی این گونه مشاهدشده و سبب خزان ویا از بین رفتن سریع توده ها ی شمشاد شده است عواملی بیماری ، قارچی به نام علمی calonectria pseudonaviculata   که به عنوان عامل محزب درختان شمشاد معرفی شده است .

میزبان این قارچ منحصراً گیاهان شمشاد هستند بیماری از طریق روزنه های برگ وارد درختان می شود و می تواند بدون میزبان پنج تا هفت سال در خاک و لاشبرگ زنده بماند این موجود زنده به تدریج باعث چروکیدگی و ایجاد لکه های قهوه ای و زرد در برگ گیاه شده و در صورت بالا بودن رطوبت نسبی در طول ۱۰ تا ۷ روز سبب خشک شدن آن می شود ،توسعه بیماری سبب ایجاد حالت سوختگی ، ریزش برگها و خزان یکنواخت نهالها ، درختچه ها و درختان شمشاد می شود که این حالت معمولاًاز قسمت تحتانی گیاه شروع و به سمت تاج درخت پیش می رود و در آخرین مرحله سبب سر خشکیدگی در گیاه شده و استمرار بیماری در چند سال متوالی منجر به خشکیدگی کامل آنها می شود این خشکیدگی در تمام مراحل زیستی این گونه از نهال تا درختان مسن دیده می شود و این در حالی است که به علت محدود بودن رویشگاه شمشاد و مطرح بودن آن به عنوان یک گونه نادر و در حال نابودی ، بیماری می تواند سبب مرگ و انقراض نسل آن شود .

نحوه اجرای اقدمات پیشگیری و کنترل بیماری :

برا ساس مشاهدات و اطلاعات صحرایی حدود ۱۲ هزارهکتار از مناطق حفاظت شده جنگلها گیلان دارای پوشش گیاهی شمشاد است که تقریبا نیمی از آن به بیماری بلایت مبتلا شده است  که از این مقدار چیزی در حدود ۳۰۰ هکتار مربوط به طرح جنگلداری گیسوم یک (سمنده کیش ) تحت مدیریت شرکت شفارود می باشد طبق بررسیهای به عمل آمده فقط ۲۵۰ هکتار از ۶  هزار هکتاررویشگاه شمشاد آلوده جنگلهای گیلان خالی از سکنه بوده و قابلیت اجرای طرح مطالعاتی و مقابله را دارد و بقیه رویشگاههای مناطق حفاظت شده در حاشیه روستا ها و در نزدیکی رود خانه ها قرار دارد در صورت سمپاشی یا سوزاندن برای ساکنان و محیط زیست این مناطق مشکلاتی ایجاد خواهد شد . طبق محاسبات کارشناسی انجام شده برای کنترل و مهار بیماری در سطح ۶ هزار هکتار جنگلهای شمشاد گیلان به صورت پیشنهادی بالای ۲۵ میلیارد تومان بودجه نیاز می باشد . شرایط حادث شده در توده های شمشاد و روند روبه رشد و گسترش بیماری بلایت در آن از نظر سرعت ، شدت و وسعت آلودگی ، نگرانیهایی را در سازمان ها – دستگاههای اجرایی – علمی و تحقیقاتی و تشکلهای زیست محیطی و غیره ایجاد نموده است . هر گونه تصمیم گیری در جهت کنترل و در مان جنگل کار آسانی نبوده عزم و برنامه ریزی ملی  همه متولیان دست اندرکارمحیط زیست طبیعی را می طلبد زیرا شمشاد هیرکانی به عنوان یک گونه آندمیک ( بومی ) و میراث جنگلهای ناحیه رویشی خزری نیاز به حفاظت ویژه داشته و اکنون تغییراتی در بدنه این توده ایجاد شده است که شاید نیاز به انجام دخالتهای کلی در جهت پیشگیری از توسعه بیماری و کنترل آن باشد لیکن با توجه به محدودیت رویشگاه سرعت انتشار بیماری و مکانسیم اثر آن انجام مطالعات همه جانبه در جهت جلوگیری از رشد بیماری در فرصت محدود نیاز به استفاده از امکانات ، پتانسیل و توان کارشناسی محققین و مسئولین اجرایی با تامین اعتبارات لازم و حضور همه جانبه در عرصه می باشد با توجه به وضعیت مناطق آلوده در گیلان به منظور اثر بخشی عملیات پیشگیری و کنترل بیماری ، مناطق آلوده به صورت ۴ طبقه بندی کلی به شرح زیر تقسیم بندی می گردد .

طبقه ۱ – با شدت آلودگی صفر ( فاقد آلودگی ) :

شامل مناطقی است که فاقد هر گونه آلودگی به بیماری بوده و یا حداقل طبق مشاهدات انجام شده علائم بیماری در آنها مشاهده نشده . ولی در مجاورت نزدیکترین کانون آلودگی قرار دارند می باشد در این حالت بهترین اقدام پایش بیماری به طور دوره ای و دقیق خواهد بود تا با مشاهده اولین علائم بیماری در کوتاهترین زمان ممکن نسبت به هر گونه اقدامی تصمیم گیری و به محض مشاهده اولین علائم بیماری نسبت به مهار آن اقدام شود .

طبقه ۲ – با شدت آ لودگی بین ( ۱ تا ۲۵ در صد ) :

شامل مناطقی که جدیداً به بیماری آلوده شده و عامل بیماری زا روی پوشش کف جنگل بر روی نهال ها در حال فعالیت می باشد و یا بیماری علاوه بر نو نهال ها و نهالهای شمشاد واقع در پوشش کف جنگل تا ارتفاع حدود یک و نیم متری از کف بالا آمده و توده نیز به صورت انبوه می باشد در این شرایط بهترین روش حذف و امحاء کلیه نهالهای آلوده در منطقه می باشد برای حذف نهالهای آلوده با در نظر گرفتن موقعیت و شرایط منطقه آلوده یکی از روشهای زیر توصیه می گردد .

الف : سوزانیدن نهالها با استفاده از شعله افکن     ب: کلیه نهالها را از خاک بیرون آورده در در همان مکان دپو نموده و سپس آنها را آتش زد .

ج: در مناطقی که امکان استفاده از شعله افکن وجود ندارد با آب اکسیژنه همراه با آب مقطر نهالهای آلوده ضد عفونی گردد .

د: با استفاده از دستگاههای مکنده برگ ، کلیه برگهای آلوده باقی مانده روی خاک را جمع آوری و سپس آنها را در یک محل تخلیه و معدوم نمود .

ذ: نهالها و درختچه های شمشاد آلوده به بیماری قطع و با سوزاندن آنها منبع آلودگی را حذف نمود .

طبقه ۳ – با شدت آلودگی بین( ۲۶ تا ۵۰ درصد) :

شامل مناطقی که بیماری تمام یا قسمت اعظم رویشگاه شمشاد را فرا گرفته و در حالت خزان کلی و جوانه زنی متناوب قرار دارند می باشد در چینین حالتی بایستی نسبت به محصور نمودن کامل قطعات و به کارگیری قرقبان در هر پارسل آلوده و انجام مراقبت های لازم به منظور جلوگیری از هر گونه تردد صورت گیرد .

طبقه ۴ – با شدت آلودگی بیش از ( ۵۰ درصد ):

شامل مناطقی که شمشاد در آن اکثراً خشک و در حال زوال می باشد و آثار زادآوری در آن به حداقل رسیده است میباشد در این حالت لازم است .

الف : نسبت به انجام برشهای بهداشتی همراه پوست کنی و ضد عفونی مقطوعات اقدام شود .

ب: مازاد مقطوعات در یک نقطه جمع آوری و نسبت به امحاء آنها اقدام شود .

ج: نسبت به قرق و محصور سازی منطقه اقدام شود .

نتیجه گیری و پیشنهادات :

لازم به ذکر است چنانچه روند گسترش بیماری بلایت ادامه یابد و چاره ای برای کنترل آن اندیشیده نشود دست کم تا ۱۰ سال دیگر نز دیک به هشتاد درصد رویشگاههای شمشاد از بین خواهد رفت به نظر می رسد بلای زردی که به جان شمشاد های سبز گیلان افتاده علیرغم درک محدودیت های منابع سازمانهای مدخل هنوز آنگونه که باید از سوی مسئولین کشوری جدی گرفته نشده است اما شایسته است با اقدام موثر و همچنین تدوین برنامه مشخصی از گسترش این بیماری جلوگیری شود  تا در آینده نه چندان دور شاهد از بین رفتن این گونه در خطر انقراض و میراث گرانبها در جنگلهای هیرکانی نباشیم . از آنجایی که  مدیریت  فعلی  شرکت شفارود  جناب دکتر کلابی با نگاه علمی وعملی  وهمچنین دست اندرکاران وبخش اجرای شرکت  سهامی جنگل شفارود مخصوصاً بخش حفاظت روزانه با این موضوع و تهدید درگیر هستند  اقداماتی پیشگیرانه و اصولی در حال انجام میباشد از مقام محترم نماینده شهرستان- امام جماعت معزز شهرستان – رئیس منابع طبیعی  که  حقیقتا دلسوز نیز می باشند خواهشمند است به این بحران زیست محیطی  در غرب گیلان توجه ویژه مبذول فرمایند . به امید داشتن جنگلهای پویا و پایا